چراغ «گفت‌وگو» را چگونه روشن نگه داریم ؟

همیشه وقتی صحبت از گفتگو و مناظره می شود، گفت‌وگوهای چالشی برنامه نود یا مناظره‌های انتخاباتی سال 88 در ذهن‌ها نقش می بندد و این پرسش همواره مطرح بوده که چرا برخی از ما ایرانیان نمی توانیم با یکدیگر گفت‌وگو کنیم و گفت‌وگو برای گروهی از ما مشکل است؟ شاید برای شما هم اتفاق افتاده که گفتگو را آغاز می کنیم، اما در ادامه بحث به جدل تبدیل می‌شود و سپس با تندی به آن پایان می دهیم و این پایان با درگیری همراه بوده است. زمانی که تصمیم بر گفتگو با کسی داریم آنچنان خود را آماده می کنیم که گویا به مصاف جنگی بزرگ می رویم و حتما باید پیروز از این نبرد بیرون بیاییم. فرهنگ گفتگو در ایران تبدیل به فرهنگ مجادله و مقابله شده است و گاهی تمام مرزهای اخلاقی را هم در می نوردیم تا به سر منزل مقصود برسیم. در حالیکه همین تفکر باعث می‌شود تا هیچ گاه در گفتگوها پیروز نباشیم .  گفتمان سیاسی و اجتماعی  به گزارش سرویس اجتماعی ایسنا، یکی از جایگاه‌های اجتماعی که به خوبی می توان به تمرین گفتگو، مناظره و نقد کردن پرداخت احزاب است و با توجه به این که در آستانه انتخابات ریاست جمهوری هستیم لزوم کار بر روی فرهنگ گفتمان به شدت احساس می شود، به طوریکه کرامت اله راسخ - جامعه شناس واستاد دانشگاه- دراین مورد می‌گوید: برای گفتگو باید نخست توانایی گفتگو کسب شود و کسب این توانایی مشروط به دارا بودن شروط فرهنگی و اجتماعی است که این شروط باید در طول تاریخ فراهم شود و این جاست که ضعف ما آشکار می‌شود. وی با اعتقاد به این که برخی از سیاست ورزان ما نمی‌توانند درباره مسائل گفتگو کنند و بر سر حداقل‌ها بتوافق برسند، می‌افزاید: ما مسئله را عموماً فردی تلقی می‌کنیم و این را به خودخواهی، لجبازی و حتی قدرت طلبی برخی فعالین سیاسی نسبت می دهیم، در حالی که موضوع پیچیده تر و عمیق تر از اینهاست. گرچه گاهی از دست رفتار سیاسی، مناقشه و مشاجره‌های برخی مسئولان درباره مسائل جزئی خسته می شویم؛ اما مخالفان حاکمیت هم از این امر مستثنی نیستند. باید شرایط را درک کرد. انتظار برخورد منصفانه و همراه با شکیبایی و فراخی سینه از سیاست ورزان در کشوری با سابقه صدها سال استبداد سیاسی و بدتر از آن استبداد اجتماعی نباید زیاد باشد. راسخ در ادامه می گوید: عناصر فرهنگی را نمی‌توان به این سادگی‌ها تغییر داد. شما به ایرانی‌های مقیم خارج مخالف نظام جمهوری اسلامی هستند نگاه کنید؛ چرا آن‌ها نمی توانند با هم گفتگو کنند؟ درحالیکه ساکن کشورهایی با نظام‌های دموکراسی لیبرالی هستند. به گزارش ایسنا، وقتی کمی دقت می‌کنیم به راحتی می توان دید که ریشه ناتوانی در گفتگو بسیار عمیق تر از آن چیزی است که تصور می‌کنیم، بطوریکه راسخ معتقد است که اگر دموکرات ترین حکومت دنیا در کشوری با نظام استبداد اجتماعی مستقر شود، ناکام می شود، اگرچه این امر غیرممکن است و استبداد اجتماعی همواره استبداد سیاسی را تحت تأثیر قرار می دهد و با وجود اینکه استبداد اجتماعی با نظام سیاسی رابطه نزدیک دارد؛ ولی مستقل از آن است و می‌تواند سال‌ها پس از تحولات سیاسی به حیات خود در مناسبات خانوادگی و دیگر مناسبات ادامه دهد و نباید در این زمینه انتظار معجزه داشت.  ضعف سیستم آموزشی مهارت گفتگو در ایران  به گزارش ایسنا، کارشناسان معتقدند یکی ازعواملی که ایرانیان مهارت گفتگو را به خوبی فرا نگرفته‌اند، سیستم آموزشی در ایران است و سعید معدنی - جامعه شناس و استاد دانشگاه - در این مورد می‌گوید: در سیستم آموزشی ما از ابتدایی تا دانشگاه همیشه استاد متکلم وحده بوده است و اگرهم گفت‌وگویی هم شکل بگیرد در تأیید سخنان استاد است درحالی که در دانشگاه‌های بزرگ و طراز اول جهان دانشجو استاد خود را به نقد می‌کشد و حتی تمام نظریه‌های او را رد می‌کند فرهنگ غلطی در ایران شکل گرفته است که احترام به استاد یعنی اطاعت از استاد و این باعث می‌شود تا دانشجو مهارت گفتگو را فرا نگیرد و در موقعیت دیگر به نحو دیگر نظرش را بیان کند.  مالزی نمونه‌ای موفق در آموزش مناظره  به گزارش ایسنا، نمونه یک سیستم آموزشی موفق در زمینه ترویج فرهنگ گفتگو مالزی است که فن مناظره در بسیاری از دانشگاه‌های دنیا از جمله مالزی، به صورت علمی و آکادمیک به جوانان آموزش داده می شود تا بتوانند در جامعه از عقاید و دیدگاه‌هایش در هر زمینه دفاع کنند. محمد یونس زکریا یکی از مناظره کننده‌های حرفه‌ای مالزیایی و در عین حال مدیر یک شرکت ترویج دهنده و حامی فن مناظره در گفتگو با مجله مونوریل (ماهنامه ایرانیان مالزی) می گوید: جای خالی خاورمیانه در مسابقات جهانی مناظره بسیار محسوس است در حالیکه این فن، سابقه طولانی در فرهنگ و ادبیات مردم این منطقه دارد.  مخالفت، ابزاری برای قدرتمند جلوه دادن خود  به گزارش ایسنا، چیزی که این روزها به شدت در گفت‌وگوهای روزمره و یا حتی برخی میزگردهای رسانه‌ها شاهد آن هستیم ، صرفا مخالفت با دیدگاه‌های طرف مقابل است و اگر بعدا از همان فرد در این خصوص سوال کنی شاید هم عقیده طرف مقابل باشد، ولی زمانی که به گفتگو و مناظره می‌نشیند مخالفت می‌کند. علی ذکاوتی - پژوهشگر مسائل اجتماعی- در مورد این نوع رفتارها به ایسنا می گوید: این رفتار ناشی از هویت یابی و تثبیت فرد در جامعه است، زمانی که از بچگی در مدارس، کودک را آن طور که هست به رسمیت نشناسیم و یک هویت مستقل برای افراد قائل نباشیم و هویت برتر را هویت قدرتمند معرفی کنیم، همچنین افرادی را که حرف خود را به کرسی می نشانند برتر تلقی کنیم و نگاه‌ها به سمت افرادی باشد که با همه چیز مخالفند و حرف خود را به کرسی می نشانند نتیجه اش این می شود که فرد برای تثبیت خود و قدرتمند نشان دادن خود از ابراز مخالفت استفاده می‌کند و گمان می‌کند با تأیید حرف طرف مقابل از شأن و منزلتش کاسته می شود.  رکن اساسی گفتگو شنیدن است  در یک گفتگو قبل از سخنوری مهم‌ترین رکن خوب شنیدن است، فریده حمیدی - روانشناس و استاد دانشگاه- می‌گوید: گاهی بدون توجه به سخنان طرف مقابل و فقط از روی تصور ذهنی و پیش داوری‌ها نسبت به آن فرد یا تفکرات آن فرد داریم به قضاوت می نشینیم و مجال به طرف مقابل نمی دهیم تا سخنش تمام شود و به سرعت به مخالفت با او می پردازیم، در حالیکه خوب شنیدن امری است که خداوند نیز در قرآن بارها برآن تأکید کرده است و برای نمونه می فرماید " بشّر عبادِ الّذین یستمعون القول فیتّبعون أحسنه" بشارت ده به بندگانم تا سخنان دیگران را بشنوند و بهترین آنها را انتخاب کنند.بطور کلی مفاهیمی در اسلام وجود دارد که بخوبی نشان می دهد آموزه های اسلام با مفاهیم همزیستی در جوامع سازگاری کامل دارد، به طوری که همواره دین در تاریخ و نزد انسان ها دو ویژگی اساسی داشته است از یک طرف به انسان ها آرامش و معنویت بخشیده و از طرف دیگر پیروان خود را بسوی عدم خشونت و اختلاف سوق داده است.  نقش خانواده و رسانه در فرهنگسازی گفتمان  فریده حمیدی روانشناس و استاد دانشگاه با اشاره به نقش خانواده‌ها و رسانه‌ها در فرهنگسازی گفتمان می گوید: خانواده کلیدی ترین نقش را در آموزش مهارت گفتگو دارد و باید به زوج های جوان این مسائل نیز آموزش داده شود، چرا که در خانواده‌ای که استبداد حاکم باشد و نگاه از بالا به پایین حاکم باشد، فرزند نیز از پدر و مادر خود الگو می گیرد و فکر می کند در جامعه همیشه حرف او باید به کرسی بنشیند. وی بر اهمیت این رسالت برای رسانه‌ها تأکید می‌کند: اگر در جامعه به سمت تمدن می خواهیم حرکت کنیم، بهترین فرصت برای تمرین گفتگو رسانه‌ها و مطبوعات هستند و مسئله‌ای که صدا و سیما به آن باید توجه کند لزوم تهیه برنامه‌های نقد و گفتگو حتی برای کودکان مثل نقد کارتون است. به گزارش ایسنا، این روزها با نزدیک شدن به انتخابات و با داغ شدن فضای گفتمان سیاسی و شور نشاط انتخاباتی، نشست‌ها و مناظره‌های انتخاباتی می تواند فضایی برای تقویت فرهنگ گفتگو فراهم کند و به جای پاک کردن صورت مسئله این موقعیت را تبدیل به فرصتی مناسب کرد.یادمان باشد احترام به عقاید یکدیگر، بالا بردن ظرفیت های فردی و اجتماعی برای شنیدن رویکردهای متفاوت و گفت وگو، امروزه تنها راه داشتن یک جامعه سالم است.