«پرسش قبر» از مهم ترین موضوعات این مبحث است که در بسیاری از روایات این باب، از آن سخن رفته است و در اهمیت این موضوع همین نکته بس که انکار کننده ی آن، شیعه ی اهل بیت علیهم السلام نیست.
امام صادق علیه السلام فرمود: « هر کس سه چیز را انکار کند، شیعه ی ما نیست: 1- معراج 2- پرسش قبر 3- شفاعت». (1)
از روایات استفاده می شود که پرسشهای قبر را دو فرشته به نامهای نکیر و منکر انجام می دهند:
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند تعالی، دو فرشته به نامهای نکیر و منکر، جهت پرسش به قبر می فرستد».(2)
از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پرسیدند: سیمای فرشتگان بازرس قبر چگونه است؟
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «بسیار تندخو و زشتند؛ صدایشان همچو رعد غرّان و چشمانشان چون برق تابان است.
موهایشان [به گونه ای بلند است که از پشتشان آویزان و] به روی زمین کشیده می شود؛ دندانهایشان [به گونه ای تیز است که وقتی آنها] را در زمین فرو کنند، گودالی پدیدار شود.» (3)
امام کاظم علیه السلام فرمود: «هنگام ورود ممن به قبر، بازرسان قبر [ با احترام] او را نشانند و سالاتشان را پرسند [ و چون پاسخ به نیکی شنوند] قبرش را تا چشم کار می کند، بگشایند و از طعامهای بهشتی برایش [ارمغان] آورند.» (4)
حال این سال به ذهن می رسد که آیا سیمای فرشتگان بازرس قبر، نسبت به نیکان و بدان یکسان است یا تفاوت دارد؟
برای پاسخ به این سال، به نکاتی چند اشاره می شود:
الف- بازرسان قبر با این سیمای وحشتناک و هراسنده، فقط به سراغ بدکاران می آیند و این دیدار نامیمون سزای کمی از گناهان بزرگ آنهاست.
در برخی اخبار و ادعیه نیز بین بازرسان قبر، تفاوت گذاشته شده است؛ نسبت به بدکاران « نکیر و منکر» و نسبت به نیکوکاران « بشیر و مبشر» نامیده شده اند
ب- سیمای بازرسان قبر نسبت به نیکوکاران بسیار زیبا و برخورد آنها همراه با مهربانی و محبت است.
ج- در برخی اخبار و ادعیه نیز بین بازرسان قبر، تفاوت گذاشته شده است؛ نسبت به بدکاران « نکیر و منکر» و نسبت به نیکوکاران « بشیر و مبشر» نامیده شده اند. (5)
«نکیر و منکر» را بدین سبب نام نهاده اند که از منکران خدا، پیامبر، امام و ... همچنین از انجام دهندگان منکرات و زشتی ها سال می کنند.
«بشیر و مبشر» را از این رو که بشارت دهنده و مژده آور برای اهل ایمان و نیکوکاران هستند، بدین اسم نام نهاده اند.
شایان ذکر است که گاهی از فرشتگان بشارت نیز، تعبیر به « نکیر و منکر» می شود.
آزمونی سخت
در برزخ از مسائل کلی ( اعمال و عقاید) پرسیده می شود و رسیدگی به مسائل دیگر، به قیامت واگذار می گردد:
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «از خدا، پیامبر، دین و امام پرسیده می شود». (6)
امام سجاد علیه السلام فرمود: «دریغا! ای فرزند آدم! غافلی؛ اما خدایت از تو غافل نیست. مرگ، شتابان سراغت می آید؛ تو را در می یابد؛ آنگاه تک و تنها به خانه قبر خواهی رفت و فرشتگان پرسش برای آزمونی سخت، نزدت می آیند و درباره ی پروردگار، پیامبر، دین، کتاب و امام از تو می پرسند. سپس از شمار عمر و چگونگی گذراندن آن و بعد، از به دست آوردن مال و چگونگی صرف خواهند پرسید.»(7)
امام صادق علیه السلام فرمود: « در قبر از پنج چیز [ دیگر، نیز] پرسیده می‌شود:
1- نماز، 2- زکات، 3- حج، 4- روزه، 5- دوستی اهل بیت علیهم السلام» (8).
بنابراین، مهم ترین سالات قبر - تا آنجا که ما یافتیم - به شرح زیر است:
1- معبودت که او را پرستش می کردی، چه کسی بود؟
2- پیامبرت که بود؟
3- کتابش چه نام داشت؟
4- امامی که فرمانش را می بردی، چه کسی بود؟
5- شمار عمرت چند است و آن را چگونه صرف کردی؟
6- مالت را از کجا آورده و در چه راهی صرف نمودی؟
7- آیا نمازت را بدرستی انجام دادی؟
8- زکات و خمس مالت را پرداختی؟
9- از عهده ی حج واجبت به نیکی برآمدی؟
10- روزه های واجبت را به جا آوردی؟
11- آیا نسبت به اهل بیت علیهم السلام محبت داشتی؟
پاسخ به سالات بازرسان قبر، ارتباط مستقیم با اعمال و عقاید افراد دارد. آنان که در این جهان به نیکی از عهده ی این آزمون برآیند، با موفقیت این راه را پشت سر می گذارند؛ اما کسانی که در دنیا با کوله باری از گناه، راهی آن سرا شوند، در برابر آزمونی بسیار سخت قرار دارند
غیر از موارد یاد شده، در روایتی آمده است: از دوستان شخص نیز سال می کنند و چنین پرسند: با که دوست بودی؟ (9)
پاسخ به سالات بازرسان قبر، ارتباط مستقیم با اعمال و عقاید افراد دارد. آنان که در این جهان به نیکی از عهده ی این آزمون برآیند، با موفقیت این راه را پشت سر می گذارند؛ اما کسانی که در دنیا با کوله باری از گناه، راهی آن سرا شوند، در برابر آزمونی بسیار سخت قرار دارند.
وقتی در آن خانه تنگ و تاریک قرار گیرند و با دو موجود وحشت آفرین و هولناک رو به رو شوند؛ چنان ترس و هراس بر آنان چیره گردد که تصورش را نتوان کرد.
به برخی از اشخاص در هنگام پاسخ، لکنت زبان دست می دهد. برخی گویند: در دنیا می گفتند: خدایی هست، پیامبری هست؛ ولی ما انکار می کردیم.
گروهی ممکن است از شدت ترس و لرز به آن دو اشاره کنند و گویند: خدا و پیامبر، شمایید.
پس از آن، فرشتگان با گرز آتشین و عمود آهنین بر سرشان کوبند؛ طوری که از قبرهایشان آتش زبانه کشد!
شایان ذکر است که میزان پاسخگویی و مجازات، به میزان کردار شخص بستگی دارد. بنابراین - چنانکه در گفتار بعدی نیز خواهیم گفت - مجازات همگان یکسان نیست